آیا تحریم های ثانویه آمریکا می توانند مانع تجارت چین با ایران شوند؟ - سفر به کیش

با ما همراه باشید و با تور ارزان چین از شگفت انگیزترین کشور دنیا دیدن کنید بر روی دیوار چین سلفی بگیرید، از قصر ممنوعه دیدن کنید و در خیابان شانگهای پیشرفته ترین آسیا قدم بزنید.

گروه بین الملل خبرنگاران - مهدی پورصفا: در طول ده سال گذشته شاید یکی از مهم ترین دغدغه های اقتصادی ایران ماجرای تحریم ها و نحوه مقابله با آن ها بوده است. از ده سال و پیش زمانی که به تدریج حلقه های تحریم علیه ایران محکم تر شد و شاخص های مختلف اقتصاد ایران با تلاطم روبه رو شدند، این سوال به صورت جدی مطرح شد که راه رهایی از این معضل چیست؟

علل متفاوتی در خصوص اثرگذاری تحریم های فراسرزمینی آمریکا می توان ذکر کرد اما مهم ترین علت برای این مساله گستره وسیع استفاده از دلار به عنوان ارز رایج بین المللی است. کمتر نظام اقتصادی در دنیا است که بدون استفاده از دلار برای تسویه معاملات بانکی امکان جابجایی پولی و بانکی را داشته باشد.

در سال گذشته نزدیک به 90 درصد تسویه های بین المللی با استفاده از دلار اجرا شده اند. علاوه بر این تسلط آمریکایی ها بر نهادهای بین المللی پول همچون بانک دنیای و صندوق بین المللی پول و همچنین گروه ویژه اقدام اقتصادی به همراه موسساتی همچون سوئیفت یک حکمرانی بی بدیل برای وزارت خزانه داری آمریکا فراهم نموده است.

چرا جنس همکاری با چین متفاوت از همکاری با اروپایی هاست؟

زمانی که برای اولین بار خبر امضای سند همکاری جامع 25 ساله بین ایران و چین در رسانه ها منتشر شد بحث امکان عدم اجرای این تفاهم به دلیل تحریم های ثانویه آمریکا هم مطرح شد. در حقیقت این دیدگاه که بعضی جریان های داخلی هم به دنبال مطرح کردن آن هستند، ضرورت تفاهم با آمریکا بر سر مساله برجام و برداشته شدن تحریم ها برای برقراری روابط با چین است.

در دیدگاه فوق الذکر اساساً تحریم های آمریکا به اهرمی برای توقف یا حرکت سایر توافقات ایران با سایر کشورها تبدیل می گردد. صرفنظر از این که چنین اتفاقی چه تاثیراتی بر روابط آینده ایران با سایر کشورها خواهد گذاشت، سوال اینجاست که این تحلیل از نوع و جنس تاثیرگذاری این تحریم ها تا چه اندازه درست است؟

البته ایران تجربیات ناموفقی از انجام چنین همکاری هایی دارد. یکی از نمونه های این تجربیات ناموفق بحث ایجاد کانال اقتصادی بین ایران و اتحادیه اروپا بود. زمانی که آمریکا از برجام خارج شد، قرار شد تا اتحادیه اروپا ضررهای خروج آمریکا از برجام را جبران کند. در ابتدا کلید کار با طرحی به نام SPV آغاز شد که هدف از آن فراهم کردن یک خط اعتباری بین بانک های مرکزی ایران و اروپا بود.

قرار بود تا ایران با فروش نفت به شرکت های کوچک اروپایی امکان خرید کالا از اروپا را پیدا کند. اما بعد از چند ماه به جای بانک های مرکزی قرار شد یک شرکت مشترک بین ایران و اروپا به عنوان یک واسط عمل کند که آن هم به دلیل فشارهای آمریکا به جایی نرسید. در حقیقت از همان ابتدا نیز چنین طرحی شانسی برای اجرایی شدن نداشت. پیوندهای اقتصادی و اقتصادی اتحادیه اروپا با آمریکا آن چنان وسیع بود که امکان ردگیری هرگونه تراکنشی از طرف آمریکایی ها وجود داشت. در کنار این تحریم های آمریکا به سرعت هر شرکتی را هر چند کوچک ایزوله می کرد و عملاً شانسی برای موفقیت آن ها باقی نمی گذاشت.

چین و اهداف پروژه یک جاده یک کمربند

در نهایت طرح اروپا به جایی نرسید. واقعیت هم این است که زیرساخت حکمرانی اقتصادی آمریکا اجازه عرض اندام به کمتر طرحی را برای متزلزل کردن سیستم ارزی دلار می دهد.

با این حال موضوع چین تا حدود زیادی متفاوت است. اساساً تمام پارامترهایی که سبب می گردد تا طرح اروپا برای ایجاد یک کانال اقتصادی مستقل خنده دار به نظر برسد در خصوص چین به یک نقطه قوت تبدیل می گردد.

نکته اول این که اساساً مهم ترین پروژه فراسرزمینی پکن برای تاثیرگذاری بر اقتصاد دنیا بر روی طرح یک کمربند یک جاده سوار شده است. یک ابرپروژه عمرانی که ده ها کشور گوناگون را در قالب راه ها، جاده ها، بنادر و سرمایه گذاری در حوزه های مختلف به همدیگر وصل می نماید. کوشش چین برای اجرای این پروژه از دو مفهوم بسیار جدی آغاز شد. اولین آنها مازاد عظیم تجاری این کشور بود. این مازاد تجاری بالا تا قبل از آغاز این طرح عمدتاً برای خرید اوراق قرضه در سایر کشورها هزینه می شد. از همین رو چین هم اکنون عظیمترین دارنده اوراق قرضه بانک مرکزی آمریکاست. از سوی دیگر یکی از مهم ترین دغدغه های این کشور مقابله با محاصره راهبردی بود که به دلیل جغرافیای این کشور بر چین تحمیل شده است. در حقیقت چین در دور تا دور خود توسط متحدین آمریکا محاصره شده که می تواند در مواقع لازم جریان کالا و انرژی را به این کشور مختل کند. در شرق ژاپن، کره جنوبی و تایوان و در جنوب غربی هند که قرار است تبدیل به عظیمترین قدرت اقتصادی برای مقابله با چین گردد. این پروژه عظیم در حقیقت به دنبال حل این مشکل عظیم چینی هاست.

به این ترتیب، مازاد تجاری چین به جای خرید اوراق قرضه آمریکا صرف سرمایه گذاری در سایر کشورها و امکان مبادله امن بدون ایجاد خطر از سوی نیروی دریای آمریکا خواهد شد. پروژه های عظیمی در سرتاسر دنیا در حال اتصال است. به عنوان مثال بخشی از این طرح شامل احیای خط آهن سیبری در روسیه، وصل کردن آن به شمال شرقی چین و در نهایت اتصال آن به شمال اروپا در دریای بالتیک است. در پاکستان عظیمراه قراقوم به گوادر امکان حمل زمینی کالا به پاکستان و صادرات آن به آفریقا را فراهم می نماید.

دامنه این سرمایه گذاری ها حتی به اروپا نیز می رسد. به عنوان مثال چین سرمایه گذاری گسترده ای را در ایتالیا و اروپای شرقی آغاز نموده تا این راستا گسترده را به بازارهای قاره سبز بکشاند. این طرح عظیم علاوه بر زیرساخت های ارتباطی، زیرساخت های اقتصادی خود را نیز دارد. بانک سرمایه گذاری زیربنایی آسیا به عنوان قلب تپنده اقتصادی این طرح با سرمایه نزدیک به 100 میلیارد دلار در سال 2015 با حضور 57 کشور تأسیس شده و در آینده سرمایه آن به 500 میلیارد دلار خواهد رسید.

به این ترتیب و در قالب این طرح ده ها موسسه اقتصادی در کشورهای مختلف به یکدیگر وصل خواهند شد و امکان استفاده از یوان به عنوان یک سیستم تسویه مستقل از دلار را فراهم خواهند کرد؛ همان امتیازی که سبب شده تا سال ها آمریکا به عنوان قدرت اصلی نظام حکمرانی اقتصادی دنیا شناخته گردد. از این رو بسیاری طرح یک کمربند یک جاده را به عنوان رقیبی برای نهادهای اقتصادی تحت نظر غرب از جمله بانک دنیای و صندوق بین المللی پول می شناسند.

دلار در مقابل یوان عقب می نشیند؟

هم اکنون چین علاوه بر سرمایه گذاری گسترده در حال اتصال سیستم های پرداخت اقتصادی خود با سایر کشورها برای کاهش استفاده از سامانه های مشابه است.

چین در سال 2015 میلادی سامانه پرداخت بین بانکی و فرامرزی به نام سی آی پی اس ایجاد نموده است که جایگزینی برای سوئیفت و راهی برای مقابله با فشارها و تحریم ها و تهدیدهای آمریکا است. نزدیک به 100 کشور و منطقه در دنیا با سامانه پرداختی بانکی یوانی چین همکاری و مشارکت دارند. در سال 2019 میلادی روزانه 19 میلیارد و 400 میلیون دلار از مبادلات بانکی با همین سامانه چین اجرا شده است.

به این ترتیب یک بستر اقتصادی گسترده چینی برای دور زدن سیستم های اقتصادی آمریکا وجود دارد. در کنار این نمی توان این نکته را فراموش کرد که چین می تواند مهم ترین مشتری منابع انرژی ایران در دنیا باشد. چین در سال 2021 به طور متوسط روزانه نزدیک به 11 میلیون بشکه نفت وارد خواهد نمود که ایران می تواند سهمی یک میلیون بشکه ای در این بازار داشته باشد.

ایران به راحتی می تواند با صادرات نفت به چین نسبت به تأمین پروژه های عمرانی در خاک خود اقدام کند بدون آن که نگران اقدامات تحریمی آمریکا باشد، چرا که ابزار رصدی نهادهای آمریکایی در حداقل کارایی خود قرار دارند.

نکته دیگری که می تواند ریسک تحریم های آمریکا را به شدت کم کند درگیر بودن مستقیم نهادهای دولتی چین در فرایند توسعه طرح یک کمربند یک جاده است. بر خلاف اتحادیه اروپا، چین از ورود شرکت های عظیم دولتی خود به این طرح هراسی ندارد. مهم ترین تأمین کنندگان این پروژه بانک های عظیم چینی از جمله بانک توسعه آسیایی هستند که مستقیماً با نهادهای اقتصادی این کشور ارتباط دارند. از این رو آمریکایی ها در صورتی که بخواهند به تحریم چنین موسساتی نزدیک شوند ریسک سیاسی عظیمی را به جان خواهند خرید.

نباید فراموش کرد که حجم تجارت 600 میلیارد دلاری چین و آمریکا همچنان یک فرصت عظیم برای چین محسوب می گردد و می تواند به عنوان عاملی برای محدود کردن توانمندی آمریکایی ها برای تحریم بخش های مختلف این کشور نیز تبدیل گردد. چینی ها علاوه بر موارد فوق در حال فراهم آوردن نوآوری های جدید برای مقابله با تحریم های فعلی هستند که نگرانی ها آمریکای ها را برانگیخته است.

یکی از موارد بحث یوان دیجیتال است. یوان دیجیتال برخلاف سایر ارزهای دیجیتال توسط بانک مرکزی چین منتشر شده و هم اکنون به صورت آزمایشی در مناطق مختلف این کشور در حال مبادله است.

با استفاده از ارز دیجیتالی این امکان برای بانک مرکزی چین فراهم می گردد تا بر تمام مبادلات یوانی مانند گردش این پول در داخل کشور خود نظارت داشته باشد و مباحثی همچون مبادله پولی به طور کامل تسویه خواهند شد؛ امری که سبب شده تا بانک مرکزی آمریکا نیز به فکر ارائه ارز دیجیتال دلار بیفتد.

با این اوصاف، یکبار دیگر باید به سوالی پرداخت که در عنوان گزارش مطرح شده است. آیا تحریم های ثانویه آمریکا واقعا می توانند مانع تجارت چین با سایر کشورها شوند؟