چطور موسیقی، ما را به ساختن کلیپ های ذهنی مخفی وامی دارد؟ 10 دانستنی جالب درباره کلیپ سازی ذهنی با موسیقی - سفر به کیش

جالب اینجاست که گاهی یک قطعه موسیقی کاملاً تصادفی، مثل صدای یک پیانو در پس زمینه، می تواند مرا به صحنه هایی ببرد که هرگز تجربه ننموده ام. این تصویرسازی فکری هنگام شنیدن موسیقی نه تنها در من، بلکه در بسیاری از افراد رخ می دهد.

به خصوص افرادی که تخیل قوی تری دارند، معمولاً با هر موسیقی یک داستان سینمایی در فکرشان می سازند. این مسئله در دنیای موسیقی و روانشناسی مورد مطالعه قرار گرفته و ثابت شده که موسیقی تأثیر شگفت انگیزی بر روی تصویرسازی فکری دارد. بعضی ها حتی این تصورات را به واقعیت تبدیل نموده اند و با ترکیب موسیقی و تصاویر، به معروفیت رسیده اند. آیا تا به حال به این فکر نموده ای که شاید این قدرت تصویرسازی فکری بتواند الهام بخش خلق یک اثر هنری شود؟

اینکه چرا بعضی افراد هنگام شنیدن موسیقی در فکرشان کلیپ های خیالی می سازند، به ترکیب موسیقی و عملکرد مغز برمی شود. تحقیقات نشان داده اند که موسیقی قسمت هایی از مغز را که مسئول حافظه، احساسات و خلاقیت هستند، فعال می نماید. شاید برای همین است که بعضی موسیقی ها خاطرات خاصی را زنده می نمایند، یا بعضی ها بدون علت ما را غمگین یا شاد می نمایند. وقتی موسیقی هایی با ریتم آرام یا حماسی می شنویم، مغز به طور ناخودآگاه داستان هایی را در فکرمان خلق می نماید که گاهی شبیه به یک فیلم سینمایی اند.

بعضی افراد از این ویژگی فکرشان استفاده نموده اند و با ترکیب موسیقی و تصاویر، آثار خلاقانه ای در شبکه های اجتماعی منتشر نموده اند. اما بعضی دیگر فقط در دنیای فکرشان این صحنه های خیالی را تجربه می نمایند. آیا این یک ویژگی منحصر به افراد خلاق است یا همه می توانند چنین تجربه ای داشته باشند؟ در ادامه، 5 حقیقت جالب درباره این پدیده را آنالیز می کنیم.

1. موسیقی های بی کلام قوی ترین محرک تصویرسازی فکری هستند

مطالعات نشان داده است که موسیقی های بدون کلام (Instrumental Music) تأثیر بیشتری در فعال سازی تخیل مستمع دارند. علت این موضوع این است که وقتی کلمات وجود ندارند، فکر ما به جای پردازش معنی متن، روی احساس و ریتم موسیقی تمرکز می نماید. موسیقی هایی مانند آثار هانس زیمر (Hans Zimmer) یا ماکس ریشتر (Max Richter) معمولاً در مستمع ها احساسات حماسی و دراماتیک ایجاد می نمایند. آهنگ های آرام پیانو یا گیتار مانند آثار یانی (Yanni) هم باعث ورود فکر به حالت خلسه و رویاپردازی می شوند. تحقیقات نشان داده اند که افراد هنگام شنیدن موسیقی بدون کلام، بیشتر از موسیقی با کلام، صحنه های خیالی خلق می نمایند. حتی فیلمسازان بزرگ نیز هنگام نوشتن فیلمنامه، از موسیقی های بی کلام برای تحریک خلاقیت خود استفاده می نمایند. در مغز، موسیقی بدون کلام بخش هایی را که با تخیل و احساسات مرتبط هستند، فعال می نماید. شاید به همین علت است که بسیاری از ما هنگام شنیدن یک ملودی احساسی، یک فیلم کامل در فکرمان می سازیم.

2. تصویرسازی فکری با موسیقی یک ویژگی رایج اما متفاوت در افراد است

بعضی افراد توانایی بسیار بالایی در ایجاد تصاویر فکری هنگام شنیدن موسیقی دارند، در حالی که بعضی دیگر چنین احساسی را تجربه نمی نمایند. این تفاوت به فعالیت قشر بینایی مغز (Visual Cortex) و تعامل آن با مرکز پردازش موسیقی برمی شود. مطالعات نشان داده اند که حدود 70٪ از افراد هنگام شنیدن موسیقی، حداقل یک نوع تصویر فکری یا حس داستان پردازی را تجربه می نمایند. اما در بعضی افراد این تصویرسازی بسیار واضح و شفاف است، در حالی که در بعضی دیگر به شکل احساسی مبهم بروز می نماید. تفاوت در قدرت تخیل، اندازه ارتباط موسیقی با خاطرات فرد و حتی نوع موسیقی گوش داده شده، بر این تجربه تأثیر می گذارد.

3. بعضی افراد از این تصویرسازی فکری برای خلق محتوای هنری استفاده نموده اند

تعدادی از هنرمندان و کاربران شبکه های اجتماعی از تخیل خود در ترکیب با موسیقی برای ساخت کلیپ های تصویری استفاده نموده اند. پلتفرم هایی مانند TikTok و Instagram پر از ویدیوهایی است که افراد صحنه های خیالی خود را با موسیقی ترکیب نموده اند. بعضی حتی از هوش مصنوعی برای خلق تصاویری که در فکرشان شکل می گیرد، استفاده می نمایند. کارگردانان بزرگی مانند کریستوفر نولان (Christopher Nolan) نیز بارها اشاره نموده اند که بسیاری از صحنه های فیلم هایشان را از تصویرسازی فکری هنگام گوش دادن به موسیقی الهام گرفته اند.

4. موسیقی هایی که ما را به خلسه و تصویرسازی می برند، احساس آرامش و تمرکز ایجاد می نمایند

تحقیقات نشان داده اند که موسیقی های آرام و عمیق باعث فعال سازی امواج مغزی آلفا (Alpha Waves) می شوند که مسئول احساس آرامش و تمرکز هستند. این موسیقی ها به فکر یاری می نمایند تا بین واقعیت و تخیل ارتباط برقرار کند. افراد هنگام شنیدن این موسیقی ها، حس آرامش عمیقی را تجربه می نمایند و این حالت می تواند به کاهش استرس و افزایش تمرکز منجر شود.

5. موسیقی و تصویرسازی فکری می توانند به بهبود سلامت روان یاری نمایند

تحقیقات روانشناسی نشان داده اند که افرادی که از تصویرسازی فکری هنگام شنیدن موسیقی لذت می برند، سطح اضطراب و استرس کمتری دارند. موسیقی هایی که باعث خلق تصاویر خیالی در فکر می شوند، نوعی مراقبه فکری را ایجاد می نمایند. این فرآیند می تواند برای افرادی که دچار اضطراب، افسردگی یا استرس هستند، یک ابزار مفید باشد. حتی در جلسات روان درمانی از موسیقی برای فعال سازی تخیل مثبت و کاهش تنش فکری استفاده می شود.

6. تصویرسازی فکری با موسیقی ممکن است به خاطرات گذشته مرتبط باشد

بعضی از ما هنگام شنیدن موسیقی، نه تنها تصاویر خیالی خلق می کنیم، بلکه خاطرات قدیمی و حتی جزئیاتی که ممکن است فراموش نموده باشیم، زنده می شوند. این پدیده به علت ارتباط بین سیستم شنوایی مغز و بخش هایی از مغز مانند هیپوکامپ (Hippocampus) است که مسئول ذخیره و بازیابی خاطرات است. موسیقی می تواند مانند یک ماشه فکری عمل کند و ما را به لحظاتی خاص از گذشته ببرد. برای مثال، ممکن است یک ملودی خاص شما را به دوران کودکی، یک سفر خاص یا حتی احساسات یک رابطه قدیمی برگرداند. این پدیده آن قدر قوی است که بعضی افراد احساس می نمایند هنگام شنیدن یک آهنگ خاص، دقیقاً در همان مکان و زمان گذشته حضور دارند. تصویرسازی فکری مرتبط با خاطرات معمولاً قوی تر و واضح تر از تخیل خالص است، زیرا پایه و اساس واقعی در فکر دارد. مطالعات نشان داده اند که موسیقی هایی که در دوران نوجوانی شنیده ایم، بیشترین ارتباط را با خاطرات عاطفی ما دارند. این پدیده در بیماران مبتلا به آلزایمر نیز مشاهده شده است، به طوری که بعضی از بیماران قادر به یادآوری خاطرات قدیمی پس از شنیدن موسیقی های آشنا بوده اند. از این ویژگی در درمان های شناختی و روان درمانی استفاده می شود تا به بیماران در بازیابی حافظه یاری کند. بنابراین، اگر هنگام شنیدن یک آهنگ خاص، خود را در گذشته احساس کردید، این کاملاً طبیعی است. موسیقی نه تنها باعث تصویرسازی خیالی می شود، بلکه می تواند گذشته را هم برای ما زنده کند.

7. موسیقی های مختلف، سبک های متفاوتی از تصویرسازی فکری ایجاد می نمایند

همه موسیقی ها تصویرسازی فکری یکسانی ایجاد نمی نمایند، بلکه نوع موسیقی بر نوع تصاویری که در فکر ما شکل می گیرد، تأثیر می گذارد. موسیقی های سینمایی معمولاً باعث ایجاد تصاویر حماسی و دراماتیک می شوند، درحالی که موسیقی های الکترونیک (Electronic Music) یا امبینت (Ambient Music) بیشتر حس سفرهای فضایی یا دنیای آینده را القا می نمایند. از سوی دیگر، موسیقی های جَز (Jazz) و کلاسیک ممکن است تخیل را به سمت تصاویر رمانتیک و نوستالژیک راهنمایی نمایند. ریتم سریع و تند در موسیقی های راک یا متال باعث تصویرسازی های پویاتر و اکشن تر می شود. بعضی از موسیقی های بومی و سنتی هم تخیل را به سمت منظره ها طبیعی و زندگی روستایی سوق می دهند. نکته جالب اینجاست که سبک های خاص موسیقی در کشورهای مختلف، الگوهای متفاوتی از تخیل را در فکر افراد ایجاد می نمایند. برای مثال، شنیدن موسیقی سنتی ژاپنی ممکن است باعث تصویرسازی از معابد و طبیعت مه آلود شود، درحالی که موسیقی فلامنکو اسپانیایی حس شور و اشتیاق را در فرد تقویت می نماید. ترکیب ریتم، ملودی و هارمونی باعث می شود که مغز به طور ناخودآگاه با آن هماهنگ شود و تصاویری متناسب با حال و هوای موسیقی ایجاد کند. در حقیقت، نوع تصویرسازی فکری تا حد زیادی به ژانر موسیقی وابسته است.

8. تصویرسازی فکری با موسیقی می تواند در الهام بخشی به نویسندگان و هنرمندان نقش داشته باشد

بسیاری از نویسندگان، نقاشان و فیلم سازان هنگام کار، از موسیقی برای تحریک خلاقیت خود استفاده می نمایند. نویسندگان رمان گاهی با گوش دادن به یک قطعه موسیقی، خود را در دنیای داستانی شان غرق می نمایند و صحنه های داستان را واضح تر تصور می نمایند. بسیاری از کارگردانان سینما قبل از فیلم برداری، موسیقی هایی را انتخاب می نمایند که حال و هوای فیلمشان را معین کند. این روش به آن ها یاری می نماید تا فضاسازی فیلم را بهتر تجسم نمایند. نقاشان و طراحان نیز هنگام خلق آثار خود، از موسیقی به عنوان محرک احساسات و تخیل استفاده می نمایند. بعضی از مشهورترین رمان ها و فیلمنامه ها مستقیماً تحت تأثیر موسیقی های خاصی نوشته شده اند. مثلاً بعضی از نویسندگان علمی-تخیلی از موسیقی های الکترونیک و فضایی برای خلق دنیا های خیالی الهام گرفته اند. بعلاوه بعضی از طراحان بازی های ویدیویی هنگام طراحی شخصیت ها و محیط ها، به موسیقی های متناسب با حال و هوای بازی گوش می دهند. ارتباط میان موسیقی و خلاقیت آن قدر قوی است که در بعضی از کارگاه های نویسندگی و طراحی، به شرکت نمایندگان پیشنهاد می شود که هنگام کار از موسیقی مناسب استفاده نمایند. بنابراین، موسیقی فقط برای لذت شنیداری نیست، بلکه ابزاری قوی برای خلق ایده های تازه و الهام گرفتن است.

9. بعضی از افراد دارای حس آمیزی یا synesthesia سینستزیا تصویرسازی های رنگی و چندحسی با موسیقی دارند

بعضی از افراد هنگام شنیدن موسیقی، نه تنها تصاویر فکری خلق می نمایند، بلکه رنگ ها، بوها و حتی مزه ها را نیز حس می نمایند. این پدیده که به آن حس آمیزی یا سینستزیا (Synesthesia) می گویند، یک ویژگی نادر است که باعث می شود حس های مختلف با یکدیگر ترکیب شوند. مثلاً فردی ممکن است هنگام شنیدن یک نت خاص، رنگ معینی را ببیند یا یک آهنگ خاص را همراه با طعم خاصی احساس کند. این پدیده در افرادی که تخیل قوی تری دارند، شایع تر است و بعضی از هنرمندان مشهور مانند واسیلی کاندینسکی (Wassily Kandinsky) از این توانایی در آثار خود استفاده نموده اند. موسیقی های خاص مانند قطعات کلاسیک پیچیده یا موسیقی های تجربی بیشتر باعث فعال شدن این پدیده می شوند. بعضی از افراد دارای سینستزیا حتی گزارش داده اند که هنگام شنیدن موسیقی، الگوهای هندسی متحرک را در فکر خود مشاهده می نمایند. این موضوع نشان می دهد که مغز انسان قادر است موسیقی را نه تنها به عنوان صدا، بلکه به عنوان تجربه ای چندبعدی درک کند. اگر تا به امروز هنگام شنیدن یک موسیقی احساس نموده اید که رنگ یا شکل خاصی در فکرتان ظاهر می شود، ممکن است شما هم درجاتی از سینستزیا داشته باشید.

10. موسیقی هایی که در حین خواب شنیده می شوند، تصویرسازی فکری عمیق تری ایجاد می نمایند

موسیقی هایی که هنگام خواب یا در حالت نیمه هوشیاری شنیده می شوند، تأثیر بیشتری بر تصویرسازی فکری دارند. در این حالت، فکر در مرحله ای بین خواب و بیداری واقع شده است و تخیل بدون محدودیت های منطقی عمل می نماید. افرادی که با موسیقی آرام به خواب می روند، گزارش داده اند که رویاهایشان سینمایی تر و دارای جزئیات بیشتری است. بعضی از مطالعات نشان داده اند که موسیقی های خاصی می توانند باعث ایجاد خواب های واضح (Lucid Dreams) شوند. شنیدن موسیقی های دارای ریتم های ملایم مانند موسیقی امبینت یا صدای طبیعت قبل از خواب، باعث تحریک بخش هایی از مغز می شود که با تجسم و رویاپردازی مرتبط هستند. افرادی که عادت به خوابیدن با موسیقی دارند، معمولاً تصویرسازی های فکری قوی تری در طول روز تجربه می نمایند. حتی بعضی از افراد از این روش برای تقویت خلاقیت خود استفاده می نمایند و ایده های تازهی را از رویاهای خود الهام می گیرند. بنابراین، موسیقی نه تنها در بیداری، بلکه در خواب نیز می تواند تخیل ما را تقویت کند.