احتمال انحراف تسهیلات 75 هزار میلیارد تومانی دولت، شاید بنگاه وام را بگیرد و کارمند را اخراج کند - سفر به کیش

به گزارش خبرنگاران، جمعی از اقتصاددانان در نامه ای به رئیس جهمور راه چارههای پنج گانه ای را در قالب بسته اقدامات عاجل برای کاهش تبعات اقتصادی شیوع ویروس کرونا پیشنهاد داده اند. اجرای این راه چارهها به دولت یاری می نماید تا از تامین حداقل معیشت اقشار آسیب پذیر اطمینان حاصل نموده و نهایتا اینکه احتمال تشدید رکود اقتصادی و افت بیش از حد تقاضا را به حداقل برساند.

در این راستا با مهدی حیدری، عضو هیئت علمی دانشگاه خاتم و از امضانمایندگان نامه اقتصاددانان به رئیس جمهور، درباره بسته پیشنهادی به دولت برای کاهش آثار اقتصادی شیوع کرونا به تبادل نظر نشستیم.

مشروح این مصاحبه به توضیح زیر است:

* ممکن است بنگاه ها وام دولت را بگیرند و کارمندان را هم اخراج نمایند

دولت برای کاهش تبعات منفی شیوع کرونا بر اقتصاد راه چارههای چهارگانه ای را در نظر گرفته است. در این بین تعدادی از اقتصادددانان نیز راه چارههایی را مطرح کردند که بعضا با اقدامات دولت هم پوشانی نیز داشته است. اما به نظرم نکته مهم مربوط به تمایزهایی است که پیشنهادات اقتصاددانان با راه چارههای دولت داشت. این تفاوت راه چارهها ناظر به حل چه مسائلی توسط شما ارائه شد؟

حیدری: اقدامات چهارگانه دولت و پیشنهادات مندرج در این نامه حتما همپوشانی دارد. نکته ای که وجود دارد این است که کسانی که این نامه را نوشتند دو دغدغه اساسی دارند. یکی از دغدغه ها ناظر به خانوارهایی است که مشاغل روزمزد داشتند و ایام منتهی به عید می توانستند با انجام بعضی کارها مایحتاج زندگی خود را تامین نمایند. قطعا در شرایط فعلی این مشاغل ضربه زیادی دیدند و باید مورد حمایت جدی قرار گیرند. دغدغه دیگر این است که شیوع کرونا کسب وکارها از بین نبرد و به گونه ای نشود که بعد از ماجرای کرونا کشور با تعداد زیادی از بیکاران روبرو شود.

در نامه اقتصاددانان به دولت سعی شده است به مکانیسم ­های اقتصادی بیشتر توجه شود و پیشنهادات از جنسی باشد که احتمال اصابتش به آن گروه هدف که همان قشر آسیب پذیر هستند بیشتر شود. مثلا در بخش یاری به بنگاه ­ها بیش از 75 هزار میلیارد تومان در طرح دولت دیده شده است و قرار است این بنگاه­ ها وام و تسهیلات دریافت ­نمایند تا کارمندانشان را نگه دارند. درحالیکه اگر نظارت جدی بر اعطای تسهیلات نشود ممکن است این 75 هزار میلیارد تومان اصلا به جامعه هدف ما نرسد و منحرف شود. یعنی این احتمال هست که بنگاه وام را بگیرد و کارمندانش را اخراج کند.

البته باید توجه داشت که یک کسب و کار ممکن است فصلی بوده باشد و احتیاج داشته باشد 20 درصد نیروی کارش را کم کند لذا باید در قید شرط برای پرداخت تسهیلات نیز انعطاف پذیری هایی داشت. در این راستا ما پیشنهاد دادیم که از بنگاه هایی حمایت شود که 90 درصد از کارگران خود را حفظ نموده باشند. جمع بندی ما این بود که جایی که می­خواهد از فرد حمایت شود در سطح خود فرد پرداختی ها صورت بگیرد و جایی که قرار است از بنگاه حمایت شود این حمایت باید به صورت مشروط و با رعایت ملاحظات انجام شود.

* در اعطای تسهیلات به کسب وکارها، باید تمام زنجیره فراوری کالا مورد حمایت قرار بگیرد

برای حمایت از بنگاه های اقتصادی باید چه ملاحظاتی در نظر گرفته شود؟ یعنی میزان و نحوه حمایت که به صورت بودجه و تسهیلات است بر چه مبنایی باید صورت بگیرد؟

حیدری: در طرح دولت مشاغل آسیب دیده در 10 رسته شناسایی و معین شده اند و به این رسته ­ها قرار است تسهیلات داده شود. مثلا بخش های گردشگری و فروش البسه و کیف و کفش بخشی از این رسته ها هستند. اما در این باره به یک نکته اساسی توجه نشده است. در واقع باید حمایت دولت از همه زنجیره فراوری یک کالا صورت بگیرد زیرا در زنجیره ارزش کالاها، لایه های بالاتری که در واقع تامین نماینده مواد اولیه هستند نیز احتیاجمند حمایت هستند و تنها اگر از آخرین زنجیره حمایت شود ممکن است به هدف مورد نظر دست نیابیم.

در نتیجه برای اینکه این دست مسائل ایجاد نشود ما محدودیت های مربوط به این 10 رسته را کنار گذاشتیم و پیشنهاد دادیم که همه بنگاه ­ها به فرض اینکه نیروی کارشان را حفظ نمایند می­توانند به مدت مثلا 6 ماه پرداخت اقتصادیات و بیمه کارگرانشان به تعویق بیفتد و بتوانند در سازوکاری که دولت ایجاد نموده است برای دریافت تسهیلات اقدام نمایند. همچنین بخش هایی که به دستور دولت مجبور به تعطیلی شدند یارانه حقوق یا بودجه دریافت نمایند. یعنی ما زمانی که می­خواهیم از بنگاه ها حمایت کنیم باید همه بنگاه­ها در نظر گرفته شود چون این بنگاه ها زنجیره وار به هم متصل هستند و اگر بخشی از زنجیره مختل شود مابقی نیز از کار می افتد.

* اعتبار اعطا شده به خانوارها به خرید اقلام خوراکی و بهداشتی محدود شود

شیوع ویروس کرونا از دو جنبه عرضه و تقاضا به اقتصاد ضربه وارد نموده است. در نتیجه راه چارههای ما نیز باید ناظر به تقویت هم تقاضا و هم عرضه باشد. در این راستا چه سیاست هایی توسط اقتصاددانان پیشنهاد شده است؟

حیدری: در این باره یک نکته مهم وجود دارد. اینکه ما نمی­خواهیم تقاضای سفر را تحریک کنیم و یا تقاضای خدمات تفریحی را تحریک کنیم چون برای کنترل بیماری نباید این رخ بدهد. نکته دیگر اینکه در بخش مواد غذایی هم دلیل خاصی وجود ندارد که تقاضا تحریک شود. چون به هرحال احتمال طولانی شدن این بیماری وجود دارد و مرزها مشکل پیدا نموده و نقل و انتقال کالاها به سختی انجام می شود.

در واقع هدف از پیشنهاد اعطای کارت اعتباری به همه افراد این است که می­خواهیم مطمئن باشیم آحاد جامعه مشکل نان شب نخواهند داشت و این پرداختی با پشتوانه یارانه ها انجام می شود. حالا ممکن است قشری برخوردار هم از این کارت اعتباری استفاده نمایند که به نظر من مسئله ای نیست چون این کارت اعتباری، یاری بلاعوض نیست بلکه اعتبار است و به دولت برمی شود.

نکته دیگر اینکه وقتی این اعتبار فقط برای خرید کالاهای خاص مثل اقلام خوراکی و بهداشتی قرار داده شود و آن وقت قشر برخوردار لزوما انگیزه نخواهد داشت که از این اعتبار استفاده کند. مساله دیگر اینکه دقت کنید پشتوانه این اعتبار یارانه نقدی است. اگر هم افراد استفاده نمایند بعدا می­توان از یارانه آنها برداشت کرد. به تعبیری دیگر اعطای این کارت برای دولت بار اضافه ندارد. زیرا دولت قرار بود تا آخر سال 40 هزار میلیارد تومان یارانه بدهد، حالا به خاطر شرایط اضطراری قسمتی را امروز به صورت یکجا پرداخت می نماید.

*فروش اوراق بهترین راه چاره برای تامین بودجه حمایتی دولت از کسب وکارها

در بسته اقدامات عاجل مجموع حمایت های بودجه ای دولت 40 هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. برای تامین منابع اقتصادی این بودجه چه راه چارههایی وجود دارد؟ توجه داشته باشید که دولت در سال 99 کسری بودجه حداقل 100 هزار میلیارد تومانی خواهد داشت و این مبلغ 40 هزار میلیارد تومان نیز به آن اضافه می شود.

حیدری: ابتدا ما نگاهی به این داشته باشیم که در جهان چه اتفاقی دارد می­افتد. آمریکا به عنوان اقتصادی که بر موضوع بازار است و دولت کمترین دخالت در کسب و کار و زندگی مردم را دارد، بسته حمایتی به ارزش دو تریلیون دلار در نظر گرفته است که 10 درصد فراوری ناخالص داخلی آمریکا است. کشورهای دیگر هم به همین نسبت، بسته حمایتی پیش بینی نموده اند زیرا اثرات منفی پدیده کرونا بر اقتصاد بسیار قابل ملاحظه بوده است.

به هرحال امروز همان روز مبادای اقتصاد کشورها است و باید دولت ما نیز تا حد ممکن به یاری مردم بیاید. ما می­دانیم دولت کسری بودجه دارد، قیمت نفت افت نموده، قیمت فرآورده های نفتی و فولاد و مس هم کم شده است. در این راستا باید از همه ظرفیت های موجود برای تامین اقتصادی بسته حمایتی دولت استفاده کرد.

در خصوص اینکه این عدد دقیقا از کجا تامین خواهد شد ابزارهایی مثل انتشار اوراق و خرید آن توسط مردم و صندوق ها و بانک ها و عملیات بازار باز در اختیار دولت است. البته گویا از صندوق ذخیره ارزی نیز عددی پیش بینی شده که برداشته شود. اما باید توجه شود که چون تامین منابع اقتصادی برای دولت قطعا کسری بودجه آن را بیشتر می نماید باید حداکثر تمرکز بر شیوه اجرا و رسیدن این حمایت ها به اقشار آسیب پذیر قرار گیرد تا بابت هزینه ای که می دهیم بهترین نتایج را به دست آوریم.

* اگر هدف خانوار است، دولت تا حد ممکن به حمایت مستقیم از افراد متمرکز شود

شاید جدی ترین راه چاره دولت برای حمایت از کسب وکارها اعطای تسهیلات 75 هزار میلیارد تومانی باشد که با اماواگرهای فراوانی همراه است. دولت نیز تا کنون سازوکار اعطای این تسهیلات را معین ننموده است. به نظر شما چه ملاحظاتی باید در اجرای این طرح در نظر گرفته شود؟

حیدری: یکی از راه چارههای دولت این است که 75 هزار میلیارد از محل اعتبارات بانکی به کسب وکارهای آسیب دیده تسهیلات بدهد. یک نکته این است که نرخ سود ترجیحی است و با نرخ سود آزاد فرق دارد. درباره این راه چاره ما فکر می­کنیم طرح پیشنهادی در قالب بسته اقدامات عاجل بهتر از طرح فعلی دولت باشد. در طرح دولت تعداد زیادی مشاغل خویش فرمای تک نفره وام دریافت می نمایند که معینا بخش زیادی از افراد آسیب دیده به خاطر نداشتن بیمه از این دسته بیرون خواهند بود. فلذا ما پیشنهاد دادیم به جای اینکه این حمایت ها در سطح کسب وکارها تعریف شود، در سطح فرد تعریف شود و به مستقیما به کارگرها داده شود.

در بحث تقاضا برای کالا و مواد غذایی، ما آمار را نمی­دانیم. چون بسیاری از افراد درآمد خود را از دست داده اند محتمل است آنها کمتر مواد غذایی خریده باشند و در مجموع خرید کالا و مواد غذایی هم کم شده باشد. اما الان مسئله اقتصاد از نظر بنده تحریک برای خرید مواد غذایی نیست. یعنی اگر بخش مواد غذایی 20 درصد هم کاهش تقاضا داشته باشد مشکل جدی برای بخش عرضه ایجاد نمی نماید البته در بخش تقاضا این مسئله را به وسیله اعطای کارت اعتباری خرید در نظر گرفته ایم.

در طرح دولت بیشتر بنگاه های درنظر گرفته شده برای حمایت، باید از رسته­ های خدماتی باشند زیرا خدمات بسیاری از این بنگاه ها از جنسی نیستند که مردم بتوانند از آنها استفاده نمایند و خیلی از این خدمات خودشان باعث اشاعه بیماری خواهد شد مثل هتل ها یا اماکن گردشگری. در نتیجه در اعطای وام و تسهیلات این بنگاه ها باید در نظر گرفته شوند. نکته مهم در اعطای تسهیلات به بنگاه ها این است که به شکلی این تسهیلات تقسیم بندی شود که کسی جا نماند. اگر هم میخواهیم به افراد یاری کنیم تا جای ممکن پرداخت ها به فرد انجام شود نه بنگاه ها.

*مکانیسم مشارکت مردم در طرح پیش خرید خدمات در حال طراحی است

اقتصاددانان چه پیشنهاداتی برای حمایت از بنگاه های خدماتی در نظر گرفته اند؟ چون اشاره کردید که خسارت بنگاه های خدماتی در مقایسه با بنگاه های فراوری کالا بیشتر بوده است.

حیدری: یکی از پیشنهادهای ما برای تحریک تقاضا بحث پیش خرید خدمات است. البته این پیشنهاد در این نامه اشاره نشده است ولی در سطح سازمان برنامه و جاهای دیگر این پیشنهاد ارائه شده و در حال پیگیری است. پیشنهاد این است که مکانیسمی طراحی شود که آن بخشی از مردم که درآمد ثابتی دارند و یا به خاطر مصرف کمتر اتفاقا وضعشان نسبت به قبل ممکن است بهتر هم شده باشد و مازاد منابع داشته باشند؛ این افراد بتوانند با استفاده از آن مکانیسم خدمات را پیش خرید نمایند و بعد از برطرف بیماری بتوانند خدمات را با مبلغی که امروز پرداخته اند دریافت نمایند.

در واقع این راه چاره پلی ایجاد می­کند بین بخشی که مازاد درآمد دارد و بخشی که درآمدش کاهش پیدا نموده است. این طرح را ما مستقل از نامه اقتصاددان ها نوشته ­ایم و در حال پیگیری برای اجرایش هستیم. احتمالا اجرای این طرح در اولین گام با ایرلاین ها شروع شود.

مثلا فرض کنید افراد جامعه کوپن هایی بخرند که در 6-7 ماه آینده بتوانند از هر ایرلاینی که خواستند بلیط پرواز را بخرند. برای مثال کوپن ها امروز به قیمت 80 هزار تومان به فروش برسد و بعد از عادی شدن شرایط هر کدام از کوپن ها ارزش 100 هراز تومان برای خرید خدمات داشته باشد. یعنی برای بلیط 500 هزارتومانی هواپیما باید 5 تا کوپن 100 هزار تومانی خریداری شود. با توجه به اینکه قیمت خدمات در حال حاضر پایین آمده قطعا پیش خرید این خدمات به نفع مردم است و این عامل باعث استقبال از این طرح خواهد شد.

باید در نظر بگیریم که امکانات و منابع دولت محدود است در نتیجه باید دنبال راه چارههایی بود که بتوانیم از مشارکت مردم هم استفاده کنیم. مثلا فرض کنید این ایده پیش خرید خدمات و کالا در سطوح مختلفی می­شود انجام داد. مثلا من آرایشگاهی که می­روم می­شناسم و به ان اطمینان دارم. راه چاره ساده برای یاری به آن بدین صورت است که این دفعه که من رفتم به اندازه 5 بار پول پرداخت کنم و بگویم من در طی سال دیگر پولی پرداخت نمی­کنم. اگر تعدادی از آدم ها این کار را بنمایند باعث می­شود آرایشگر خرج مایحتاج خود را دریافت کند و انگار از درآمد آینده ­اش دارد استفاده می­کند. همین ایده ساده می تواند در سطوح مختلف پیاده سازی شود که البته دوستان ما روی سازوکار اجرایی آن دارند کار می نمایند.