آیا واقعا دم مارمولک سمی است؟ - سفر به کیش

درباره مارمولک های خانگی بدانید

مارمولک های خانگی در گروه سوسمارها از خزندگان قرار می گیرند. این مارمولک ها بدنی نرم و لطیف دارند که در خانه های مسکونی در نقاط مختلف ایران پراکنده شده اند. با توجه به نوع آب و هوا نوع مارمولک خانگی نیز تفاوت می نماید اما به طور کلی یک گونه مارمولک خانگی کوچک به نام Cyrtopodion scabrum در بیشتر اماکن مسکونی ایران زندگی می کنند.

آیا مارمولک های خانگی سمی هستند؟

بر اساس باورهای عامه مارمولک های خانگی سمی هستند و سم سیانور دارند. معمولا بر اساس شایعات دم این مارمولک ها حاوی سیانور است که خانواده ای 7 یا 8 یا در برخی مواقع 10 نفره را کشته است. بر اساس شایعات مارمولک در غذا افتاده و باعث مرگ خانواده شده است. وجود سم در حیوانات نوعی وسیله دفاعی بوده و این زمانی است که حرکت در آن حیوان آرام بوده و جانور بخواهد به واسطه این سم از جان خود دفاع کند. مانند برخی مارها. اگر به حرکت در این جانوران توجه کنید خواهید دید که آن ها موجوداتی آرام هستند ولی موجودات غیرسمی مانند مارهای غیرسمی بیشترا در زمان احساس خطر بلافاصله و با سرعت زیاد فرار می کنند. مارمولک ها نیز در زمان احساس خطر روش های متفاوتی را اعمال می کنند.

مارمولک ها به هنگام احساس خطر چه می کنند؟

1- فرار: برخی مارمولک ها بلافاصله پس از احساس خطر به سرعت فرار می کنند مانند اسکینک ها. این مارمولک ها خیلی از لانه خود دور نمی شوند.

2- دفاع: برخی مارمولک ها مانند سوسمارهای خاردم از دم خاردار خود برای دفاع از جان شان و دور کردن حیوان مهاجم استفاده می کنند به نحوی که بلافاصله داخل سوراخ خود فرار نموده و با حرکت دادن دم تیغ دارشان و ایجاد ضربات محکم، جانور شکارچی و یا حتی انسان را از خود دور می کنند و برخی مارمولک ها مانند بزمجه بیابانی علاوه بر وارد کردن ضربات قوی به وسیله دم، گازهای محکمی نیز می گیرند.

3- خودبری دم: مکانیسم دیگری که در بیشتر مارمولک ها دیده می گردد قطع شدن دم به صورت ارادی است. دم برخی از مارمولک ها در زمان ایجاد تماس به وسیله دشمن به طور ارادی طی عمل انقباض ماهیچه های دم کنده می گردد. دم کنده شده به علت باقی ماندن خاصیت عصبی- عضلانی به طور موقت آغاز به جنبیدن نموده و حواس جانور شکارچی را به خود جلب می نماید. در این حین خود حیوان فرصت فرار می یابد.

اعتقاد اشتباه مردم در خصوص دم مارمولک ها

مردم بر این عقیده اند که مارمولک ها دم خود را به این علت جا می گذارند تا موجود شکارچی آن را خورده و به واسطه وجود سم در آن (نظرات خرافی در خصوص وجود سیانور یا ترکیباتی از آن) بمیرد. گاهی شاهد درج خبرهایی هستیم که بیانگر افتادن یک مارمولک در دیگ غذا یا قوری چای و مردن عده ای آدم بوده ایم. باید گفت که هیچ یک از این اخبار پایه علمی ندارند.

طبق مطالعات اجرا شده به وسیله محققان خزنده شناس دانشگاه برکلی کالیفرنیا، آقایان پروفسور اندرسون و پروفسور پاپنفوس، و ویژه نامه چاپ شده به وسیله مجله رپتایلز مورخ آگوست سال 2002 این قضیه به اثبات رسیده است که هیچ مارمولکی دارای سم نیست و علت قطع شدن دم در آنها گمراه کردن جانور شکارچی است.

شایعه مذکور نه تنها در ایران بلکه در سرتاسر جهان وجود دارد (De Silva 2005). متاسفانه سمی بودن مارمولک ها آن چنان برای مردم جوامع مختلف جا افتاده است که هرچه سعی بر رد این موضوع به وسیله افراد علمی می گردد متاسفانه فایده ای ندارد. امید است که با خواندن این موضوع هم وطنان محترم دید بدی را که نسبت به مارمولک های خانگی دارند از بین ببرند، از کشتن این گونه مفید جانوری جلوگیری کنند و سعی در حفاظت مارمولک های خانگی کنند.

انواع مارمولک ها را بشناسیم

مارمولک ها در جهان از مقدار 2 سانتی متر (گکوهای پلنگی) تا حدود 5/3 متر (اژدهای کومودو) دیده می شوند و نباید مارمولک هایی مانند اژدهای کومودو را که دارای مقدار درشتی هستند با تمساح و کروکودیل اشتباه گرفت.

سوسمارها مانند سایر خزندگان موجوداتی خونسرد هستند. این بدان معنی است که دمای بدن آن ها تابع درجه حرارت محیط بوده و با هر تغییری در درجه حرارت محیط اطراف تغییر می نماید. لذا در درجه حرارت های پایین به ویژه در پاییز و زمستان به خواب زمستانی و در روزهای گرم تابستان به خواب تابستانی فرو می روند. تقریبا می توان گفت سوسمارها در همه جای ایران پراکندگی دارند. از بیابان های پست با زمین های داغ گرفته تا منطقه ها مرطوب و جنگلی شمال، سواحل دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان، ارتفاعات کوه های البرز و زاگرس و منطقه ها مسکونی. بیشتر سوسمارها حشره خوارند و بسته به مقدار و جثه شان از بندپایان و گاهی جوندگان تغذیه می کنند. برخی از مارمولک هایی که روی دیوار خانه ها دیده می شوند به قصد شکار بندپایانی از قبیل عنکبوت ها، رتیل ها و حشراتی که دور نور لامپ ها جمع شده اند به آن جا می آیند. در مطالب زیر با انواع مارمولک های ایران آشنا شوید:

• مارمولک بنفش ایران را بشناسیم
• مارمولک عنکبوتی ایران را بشناسیم

ارزش اکولوژیک مارمولک ها

از آنجایی که مارمولک ها از بندپایان تغذیه می کنند، بنابراین یکی از فاکتورهای طبیعی کنترل کننده جمعیت بندپایان به حساب می آیند. در نتیجه، از لحاظ اکولوژیکی در هرم انرژی دارای ارزش بالایی هستند. انسان با از بین بردن مارمولک ها از چرخه طبیعت به واقع یکی از فاکتورهای اصلی را حذف خواهد نمود. امروزه متخصصان علوم کشاورزی و محیط زیست به این نتیجه رسیده اند که دیگر از سموم آفت کش برای مبارزه با حشرات آفت استفاده نکنند زیرا این سموم آثار مخربی را بر محیط زیست وارد نموده و هر چند سال یک بار باید نوع سم به کار رفته را به علت ایجاد مصونیت در آفات تعویض کرد و سم های قوی تری را به کار برد. این امر خود به مراتب آثار وارد بر محیط زیست را بیشتر خواهد نمود. از این رو بشر به فکر پرورش و استفاده از انواع مختلفی از بندپایان، مارمولک ها و پرندگانی مانند جغد به قصد مبارزه با آفات مزارع افتاده است. این روش مبارزه که امروزه در بسکمک از کشورها رواج پیدا نموده تحت عنوان مبارزه بیولوژیک نام گرفته است. همان طور که ذکر شد، مارمولک ها با کنترل جمعیت حشرات، بشر را در جهت برداشت محصول بیشتر و سالم تر از زمین کمک می کنند.

خدمت مارمولک به انسان

طی مطالعات به عمل آمده به وسیله مهندسین ژنتیک و متخصصین بیوتکنولوژی بر روی ژن ها و ساختار دم مارمولک ها احتمال این می رود که بتوان این خاصیت را (رشد مجدد یک عضو مانند دم در مارمولک ها) در خصوص انسان هم اعمال کرد، بدین نحو که فردی که عضوی از بدنش مانند دست یا پا بر اثر یک سانحه قطع شده است بتواند دوباره آن را به دست آورد. همان طور که ذکر شد، مارمولک ها یا سوسمارها از نظر اکولوژیکی دارای ارزش بالایی بوده و به علت از بین رفتن آن ها و برخی موجودات دیگر که از بندپایان تغذیه می کنند (مانند خفاش) شاهد وجود جمعیت زیادی از حشرات اعم از سوسک ها و پشه ها در جوامع شهری هستیم. بعلاوه دیده می گردد که جمعیت بزرگی از ملخ ها که آفت گیاهان زراعی هستند به مزارع حمله نموده و محصولات را از بین می برند. اگر جمعیت موجودات حشره خوار مانند مارمولک ها حفظ گردد و هر شخصی به هر علتی از جمله خرافات و ذهنیات غلط اقدام به کشتن این موجودات مفید نکند، شاید دیگر جامعه بشری شاهد چنین پدیده هایی نباشد و هر یک از افراد در محیط شهری به واسطه از بین رفتن یا کاهش جمعیت حشرات آلوده از بهداشت و سلامت فردی بیشتری برخوردار گردد.

گردآوری و تنظیم: تحریریه خبرنگاران

لطفا در نشر دانسته های خود کوشا باشید.

برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.