کاخ ساسانی سروستان ، استان فارس Sarvestan Sasanian Palace - سفر به کیش

کاخ سروستان که قدیمی ترین گنبد آجری کشور محسوب می ­گردد در زمان بهرام گور ساسانی ساخته شده است. آخرین آنالیز های باستان شناسی در مجموعه کاخ سروستان نشان می­ دهد که این مجموعه ساسان در دوره اوج شکوه خود حدود 30 هکتار وسعت داشته است.

معرفی کاخ ساسانی سروستان

کاخ ساسانی سروستان یکی از کهن ترین کاخ های باقیمانده از دوران ساسانی است. این کاخ از سبک معماری خاصی بهره برده است و همین امر باعث شده است، که زیبایی کاخ بعد از سال ها و قرن ها همچنان پابرجا باقی بماند. این بنا نماد دوران باشکوه ساسانی بوده و یکی از معدود آثار به جای مانده از دوران پادشاهی ساسانی در ایران است.

ساسانیان آخرین خاندان از پادشاه ایرانی بوده اند، که سلطنت آن ها با ورود اسلام به ایران از بین رفت. با توجه به حمله اعراب مسلمان به ایران کاخ های این پادشاهان نیز غارت و به آتش کشیده شد. کاخ ساسانی سروستان در 24 شهریور سال 1310 به شماره 23 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. با این که قدمت ثبت این اثر خود طولانی است، اما در کمال تعجب می بینیم، که این کاخ به حال خود و خدا رها شده است.

معماری کاخ ساسانی سروستان

نمای اصلی بنا در ضلع جنوبی قرار گرفته است که شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان کوچکتر در دو طرف است. ایوان مرکزی به تالار اصلی و بعد از آن به چهار حیاط وصل می گردد و دیوار جنوبی تالار مرکزی به یک ایوان جانبی خارجی راه می یابد.

ایوانی که در سمت شمال کاخ واقع است از طریق چند پله به محوطه خارج کاخ مربوط می گردد ولی ایوان بزرگ شرقی به تالار مرکزی و بخش های دیگر بنا ارتباط دارد و در دو طرف این بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره ای قرار گرفته است که مقابل هم قرار نگرفته اند. استفاده از فیلپوش برای قرار گرفتن گنبدها روی بنا به طور واضح دیده می گردد.

برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده بعلاوه روش، استفاده از ستون ها را بعنوان محافظ سقف در اتاق ها دیده می گردد. بعلاوه تپه ها و ناهمواری های زمین های مجاور نشانگر ابنیه ای است که در نزدیکی کاخ بنیاد بوده است. روی هم رفته نقشه کاخ سروستان روش بسیار بدیع و جالب معماری عهد ساسانی را به نمایش می گذارد.

مصالح بکار رفته در کاخ ساسانی سروستان از سنگ و گچ است. کاخ سروستان دارای ایوانی مربع شکل است که 13متر طول و عرض و 18متر ارتفاع دارد. کاخ سروستان مشابهت بسیاری به کاخ اردشیر در فیروزآباد دارد. این کاخ کوچکتر از کاخ فیروزآباد است و طاق های آن با آجر زده شده اند.

کاخ سروستان از نظر ابعاد و مساحت یک چهارم کاخ فیروزآباد است و بنظر میرسد تنها یک تالار پذیرایی بوده است.

زمان ساخت

بعضی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفته تر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می دانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدم ها در جهت سبک ساختمانی ویژه ای بود که معماری گوتیک را می توان تحقق نهایی آن دانست.

در منابعی تاریخی-جغرافیایی اطلاعاتی در باب کاخ ساسان یافت می گردد. این خردادبه در کتاب المسالک و الممالک پس از توضیحات فراوان در خصوص شهر استخر و عنوان اینکه استخر یکی از قدیمی ترین شهرهای پارس است، سروستان را یکی از قصبه های آن می شمارد. او در آن میان از بنایی یاد می نماید که بزرگ بوده و ساختمان آن از سنگ و گچ ساخته شده است و مشتمل بر گنبدهای تالار ستون دار، چند ایوان، اتاق ها و راهروهای متعددی می باشد. او بنای این کاخ را به بهرام پنجم ساسانی نسبت می دهند.

ویژگی های کاخ ساسانی سروستان

این کاخ دارای ویژگی های زیادی است، که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:

• کاخ ساسانی سروستان از معدود کاخ های برجای مانده از دوران ساسانی در استان فارس است.
• مصالح به کار رفته در این کاخ از نوع سنگ و آجر مقاوم بوده و برای تزئین کاخ نیز از نوعی گچ استفاده شده است.
• پلان نقشه و سبک معماری این کاخ نسبت به دیگر بناهای دوره ساسانی و قبل تر از آن، پیچیده تر بوده و نشان از تکامل معماری در دوره ساسانی دارد.
• کاخ ساسانی سروستان شباهت زیادی به کاخ اردشیر در فیروزآباد دارد. شاید بتوان گفت، که این کاخ نمونه کوچک تر از کاخ فیروزآباد است، که طاق های آن با آجر زده شده است.
• کاخ سروستان دارای یک تالار پذیرایی بوده و به نظر می رسد، که فقط به عنوان یک کاخ تفریحی و تفرجگاه و شکارگاه از آن استفاده می شده است.
• در طاق های کاخ سروستان مهارت ها و ریزه کاری های زیبای به کاررفته است، که در دیگر بناها با این قدمت، آن ها را مشاهده نمی کنیم.
• در دو طرف این کاخ اتاق های باریک کوچکی قرارگرفته است که مقابل هم نیستند.

دسترسی

به علت هوای مطبوع، برترین زمان برای ملاقات از این کاخ فصل بهار است. به طور کلی در این مدت استان فارس بسیار زیبا به نظر می رسد. قبل از اینکه عزم سفر به این منطقه و مشاهده کاخ را کنید، بد نیست بدانید هیچ گونه امکانات رفاهی اعم از رستوران، بوفه و سرویس بهداشتی در اطراف این مجموعه وجود ندارد، بناراین شما احتیاج دارید حتی آب آشامیدنی را هم به همراه خود ببرید.

نکته تاسف برانگیز اینکه برای کسب اطلاعات از تاریخ و شرایط کاخ هم هیچ گونه تابلویی وجود ندارد.اگر بخواهیم این تاسف را کامل کنیم باید بگوییم که حتی تابلویی که مسیر شیراز به سروستان را معین کند نیز وجود ندارد. با تمام این مسائل بدون شک رنج سفر و تماشای این کاخ ارزشش را دارد. اگر در طول شب بتوانید از بنا تماشا کنید، علاوه بر خود کاخ می توانید از تماشای آسمان زیبا و پرستاره شب هم لذت بسیاری ببرید.